مسئله 1622- در كسب و كار ده مورد مستحب است:

1.‌ براى تقرّب به خدا باشد، زيرا كار و كوشش در اسلام از بهترين عبادات است.

2.‌ داعى و محرّك او در كار، رفاه جامعه خصوصاً عيالات خود و فقرا باشد.

3.‌ به اندازۀ متعارف سود كند و گرانفروشى نكند.

4. وقتى به اندازۀ مخارج روزانه‏اش منفعت برد، جنس را به همان قيمتى كه خريده است بفروشد.

5. با اخلاق اسلامى و خوشرويى با مشترى برخورد كند و در قيمت جنس سختگيرى نكند.

6. بيش از متعارف بازار، در بازار نماند.

7. در وقت نماز، كسب و كار را تعطيل كند.

8.‌ در قيمت جنس بين مشتري‌هاى مسلمان فرق نگذارد، مگر اينكه مشترى اهل صلاح يا اهل علم يا مستضعف و مانند اينها باشد كه مراعات آنها افضل اعمال است.

9.‌ چيزى را كه مى‏فروشد، زيادتر بدهد و آنچه را كه مى‏خرد كمتر بگيرد.

صفحه 241

10. كسى كه با او معامله كرده، اگر پشيمان شود و از او تقاضا كند كه معامله را به هم بزند، براى به هم زدن معامله حاضر شود.

معاملات مكروه‏

مسئله 1623- معاملات مكروه ده قسم است:

اوّل: ملك فروشى، مگر آنكه با پول آن ملك ديگرى بخرد.

دوّم: قصّابى.

سوّم: كفن فروشى، اگر شغل و حرفۀ او باشد.

چهارم: معامله با مردمان پست.

پنجم: معامله بين اذان صبح و اوّل آفتاب.

ششم: كار خود را خريد و فروش گندم و جو و مانند اينها قرار دهد.

هفتم: براى خريدن جنسى كه ديگرى مى‏خواهد بخرد، داخل معاملۀ او شود.

هشتم: معامله با كسانى كه اموالشان مشكوك است.

نهم: معامله در وقت نمازهاى يوميّه مخصوصاً نماز جمعه، اگر بى‏اعتنايى به نماز نباشد و الّا حرام است.

دهم: قسم خوردن در معامله اگر راست باشد و الّا حرام است.

معاملات حرام و باطل‏

مسئله 1624- در سه مورد معامله باطل است:

اوّل: خريد و فروش مال غصبى، مگر آنكه صاحبش معامله را اجازه دهد.

دوّم: معاملۀ چيزى كه منافع معمولى آن حرام باشد، مثل آلات قمار و موسيقى.

سوّم: معامله‏اى كه در آن ربا باشد.

مسئله 1625- غش در معامله حرام است، يعنى فروختن جنسى كه با چيز ديگر مخلوط است، در صورتى كه آن چيز معلوم نباشد و فروشنده هم به خريدار نگويد، مثل فروختن روغنى كه آن را با پيه مخلوط كرده است و اين عمل را غش مى‏گويند.

صفحه 242

از پيغمبر اكرم«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» منقول است كه فرمود: از ما نيست كسى كه در معامله با مسلمانان غش كند يا به آنان ضرر بزند يا تقلّب و حيله نمايد و هر كه با برادر مسلمان خود غش كند، خدا بركت روزى او را مى‏برد و راه معاش او را مى‏بندد و او را به خودش واگذار مى‏كند.

مسئله 1626- خريد و فروش عين نجس مثل بول و غائط و مسكرات و خون و مانند آنها اگر منفعت عقلايى داشته باشد، جايز است.

مسئله 1627- خريد و فروش چيزهايى كه در ميان مردم مال محسوب نمى‏شود، نظير مار و عقرب و حشرات اگر داعى عقلايى روى آن باشد، جايز است.

مسئله 1628- فروختن چيز پاكى كه نجس شده و آب كشيدن آن ممكن است، اشكال ندارد، ولى اگر مشترى بخواهد آن چيز را بخورد، بايد فروشنده نجس بودن آن را به او بگويد.

مسئله 1629- اگر چيز پاكى مانند روغن و نفت كه آب كشيدن آن ممكن نيست نجس شود، اگر براى كارى بخواهند كه شرط آن پاك بودن است، مثلاً روغن نجس را براى خوردن به خريدار بدهند، معامله باطل و عمل حرام است، و اگر براى كارى بخواهند كه شرط آن پاك بودن نيست، مثلاً بخواهند نفت نجس را بسوزانند، فروش آن اشكال ندارد.

مسئله 1630- خريد و فروش موادّ غذايى و دارويى و امثال آن که از ممالك غير اسلامى مى‏آورند، اشكال ندارد.

مسئله 1631- خريد و فروش گوشت و پيه و چرمى كه از ممالك غير اسلامى مى‏آورند صحيح است و استعمال آن در غير خوردن مانعى ندارد.

مسئله 1632- اگر خريدار قصدش اين باشد كه پول جنس را ندهد، معامله صحيح نيست.

مسئله 1633- اگر خريدار بخواهد پول جنس را بعداً از حرام بدهد و از اوّل هم قصدش اين باشد، معامله جايز نيست، و اگر از اوّل قصدش اين نباشد، معامله صحيح است، ولى بايد مقدارى را كه بدهكار است از مال حلال بدهد.

مسئله 1634- اگر چيزى را كه مى‏شود استفادۀ حلال از آن ببرند، به اين قصد بفروشند كه آن را در حرام مصرف كنند، مثلاً انگور را با اين قصد بفروشند كه از آن شراب تهيه نمايند، معاملۀ آن حرام و باطل است.

صفحه 243

مسئله 1635- راديو و تلويزيون و ويدئو و مانند اينها كه داراى منافع حلال و حرام است، خريد و فروش آنها و انتفاع بردن از منافع حلال آنها جايز است، ولى اگر موجب فساد اخلاقى يا متزلزل شدن عقايد باشد، خريد و فروش آنها حرام است، چنان‌که خريد و فروش آنها براى انتفاع بردن از آنها به نحو حرام جايز نيست.

مسئله 1636- ساخت، خريد، فروش، نگهدارى، ديدن و شنيدن فيلم‌ها و داستان‌هايى كه از تلويزيون و راديو و نظاير آن (مثل ويدئو، ماهواره و نرم افزارهاى رايانه‏اى) پخش مى‏شود، اگر محرّك باشد، حرام است، بلكه اگر محرّك هم نباشد، ولى موجب فساد اخلاق يا تزلزل عقايد شود نيز حرام است.

مسئله 1637- خريد و فروش و استعمال آلات موسيقى نظير نى و تار و دايره و تنبك و ويلن و مانند اينها حرام است، و همچنين رقصيدن و غنا (آوازى كه طرب‌انگيز و تحريك‌آميز باشد) و ديدن و شنيدن آنها حرام است.

مسئله 1638- ساختن مجسّمۀ انسان و حيوانات جايز نيست، ولى نگهداری و خريد و فروش آن مانعى ندارد.

مسئله 1639- خريدن چيزى كه از قمار يا دزدى يا از معاملۀ باطل تهيه شده، باطل و تصرّف در آن مال حرام است و اگر كسى آن را بخرد، بايد به صاحب اصليش برگرداند و اگر صاحبش را نمى‏شناسد، بايد به حاكم شرع بدهد.

مسئله 1640- معاملات هرمى كه هر روزى به شكلى عرضه مى‏شود، حرام است و درآمدهاى حاصل از آن مشروع نمى‏باشد.